Ο λόγος μας θα είναι για την ποίηση:
πρώτα για το τι είναι η ποίηση και στη συνέχεια για τα επιμέρους είδη της·
θέλω να πω:
α) για τα χαρακτηριστικά του κάθε είδους και για τη λειτουργία του,
β) για το πώς πρέπει να χτίζεται κάθε φορά η υπόθεση, αν πρόκειται να είναι καλό στο είδος του το ποιητικό δημιούργημα, γ) από πόσα και ποια μέρη αποτελείται,
δ) για ό,τι άλλο περιλαμβάνει η διερεύνηση του γνωστικού αυτού αντικειμένου. Ας αρχίσουμε λοιπόν τον λόγο μας ξεκινώντας —όπως είναι, άλλωστε, και η φυσική σειρά— από τα πρώτα-πρώτα.
Η επική, λοιπόν, ποίηση και η ποίηση της τραγωδίας, και επίσης η κωμωδία, η ποίηση των διθυράμβων και το μεγαλύτερο μέρος της αυλητικής και κιθαριστικής τέχνης είναι —ως σύνολο— όλες τους μιμήσεις.
Διαφέρουν όμως μεταξύ τους από τρεις απόψεις:
α) από την άποψη των μέσων με τα οποία κάνουν τη μίμηση,
β) από την άποψη ότι μιμούνται διαφορετικά πράγματα,
γ) από την άποψη ότι τη μίμηση την κάνουν με διαφορετικό και όχι με τον ίδιο τρόπο.
Όπως δηλαδή υπάρχουν άνθρωποι που μιμούνται ένα πλήθος πράγματα με τη βοήθεια χρωμάτων και σχημάτων, άλλοι αναπαριστάνοντάς τα με τους κανόνες μιας τέχνης που κατέχουν, άλλοι πρακτικά, άλλοι με ήχους, το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση των τεχνών που μνημονεύσαμε:
όλες τους κάνουν τη μίμηση με ρυθμό, με λόγο και με μελωδία (είτε χωριστά το καθένα τους είτε ανάμεικτα).
Επιπαραδείγματι: με μελωδία και με ρυθμό η αυλητική μόνο και η κιθαριστική τέχνη (μαζί, βέβαια, και όσες άλλες συμβαίνει να έχουν τέτοιου είδους χαρακτηριστικά και τέτοιου είδους ιδιότητες, όπως π.χ. η τέχνη της σύριγγας)·
μόνο με τον ρυθμό, όχι όμως και με μελωδία, κάνουν τη μίμηση οι τέχνες των χορευτών· αυτοί, πράγματι, συνδυάζοντας με τους διάφορους ρυθμούς τα σχήματα και τις στάσεις που παίρνουν, μιμούνται χαρακτήρες ανθρώπων, πράγματα που παθαίνουν οι άνθρωποι και πράγματα που κάνουν.
Η τέχνη, λοιπόν, που κάνει τη μίμηση απλώς και μόνο με τον λόγο, σε πεζή μορφή ή σε στίχους (είτε αναμειγνύοντας —στη δεύτερη περίπτωση— ένα πλήθος από μέτρα είτε χρησιμοποιώντας ένα μόνο από αυτά), έμεινε ως τις μέρες μας δίχως όνομα.
Δεν έχουμε, πράγματι, να δώσουμε ένα κοινό όνομα στους μίμους του Σώφρονα ή του Ξέναρχου και στους Σωκρατικούς διαλόγους, όπως δεν θα είχαμε να τους δώσουμε ένα κοινό όνομα και στην περίπτωση που η μίμηση θα γινόταν με (ιαμβικούς) τρίμετρους στίχους, με ελεγειακά δίστιχα ή με κάποιους άλλους παρόμοιους στίχους.
Oι άνθρωποι, πάντως, συνάπτοντας με το συγκεκριμένο κάθε φορά μέτρο το θέμα του ρήματος ποιῶ, άλλους τούς λένε ελεγειοποιούς και άλλους εποποιούς, προσαγορεύοντάς τους από κοινού «ποιητές» όχι επειδή στα έργα τους οι άνθρωποι αυτοί «μιμούνται», αλλά λόγω του μέτρου που χρησιμοποιούν· απόδειξη ότι και στην περίπτωση που κάποιοι πραγματεύονται σε κάποια μετρική μορφή κάτι σχετικό με την ιατρική ή με τη φύση, οι άνθρωποι συνηθίζουν να τους λένε επίσης έτσι.
Αν εξαιρέσουμε όμως το μέτρο, ο Όμηρος και ο Εμπεδοκλής δεν έχουν τίποτε κοινό· αυτός είναι ο λόγος που τον Όμηρο είναι σωστό να τον λέμε «ποιητή», τον Εμπεδοκλή όμως μάλλον «φυσιολόγο» παρά «ποιητή».
Παρόμοια:
Αν κανείς κάνει τη μίμηση αναμειγνύοντας όλα τα μέτρα (παράδειγμα ο Χαιρήμονας, που έγραψε τον Κένταυρο ως μια ραψωδία με ανάμεικτα όλα τα μέτρα), και αυτόν πρέπει να τον λέμε «ποιητή».
Ας θεωρήσουμε λοιπόν αρκετό τον προσδιορισμό αυτών των τεχνών με τον τρόπο που τον κάναμε.
Υπάρχουν όμως και κάποιες τέχνες που κάνουν χρήση όλων των μέσων που αναφέραμε (εννοώ τον ρυθμό, το μέλος και το μέτρο). Τέτοιες είναι η ποίηση των διθυράμβων και η ποίηση των νόμων, και επίσης η τραγωδία και η κωμωδία.
Οι τέχνες αυτές διαφέρουν μεταξύ τους κατά τούτο, ότι μερικές από αυτές χρησιμοποιούν σε όλη την έκταση των δημιουργημάτων τους όλα αυτά τα μέσα, ενώ άλλες τα χρησιμοποιούν χωριστά στα διάφορα μέρη από τα οποία αποτελούνται τα δημιουργήματά τους.
Αυτά εννοώ όταν μιλώ για διαφορές των τεχνών από την άποψη των μέσων με τα οποία αυτές κάνουν τη μίμηση.
Αριστοτέλης, (385-322 π.Χ.) Ποιητική, επιμέλεια Μαρίνα Λυπουρλή · μετάφραση Δημήτρης Λυπουρλής · επιμέλεια σειράς Δημ. Λυπουρλής, Θ. Μαυρόπουλος, Κων. Ζήτρος. - 1η έκδ. - Θεσσαλονίκη : Ζήτρος, 2008.
πρώτα για το τι είναι η ποίηση και στη συνέχεια για τα επιμέρους είδη της·
θέλω να πω:
α) για τα χαρακτηριστικά του κάθε είδους και για τη λειτουργία του,
β) για το πώς πρέπει να χτίζεται κάθε φορά η υπόθεση, αν πρόκειται να είναι καλό στο είδος του το ποιητικό δημιούργημα, γ) από πόσα και ποια μέρη αποτελείται,
δ) για ό,τι άλλο περιλαμβάνει η διερεύνηση του γνωστικού αυτού αντικειμένου. Ας αρχίσουμε λοιπόν τον λόγο μας ξεκινώντας —όπως είναι, άλλωστε, και η φυσική σειρά— από τα πρώτα-πρώτα.
Η επική, λοιπόν, ποίηση και η ποίηση της τραγωδίας, και επίσης η κωμωδία, η ποίηση των διθυράμβων και το μεγαλύτερο μέρος της αυλητικής και κιθαριστικής τέχνης είναι —ως σύνολο— όλες τους μιμήσεις.
Διαφέρουν όμως μεταξύ τους από τρεις απόψεις:
α) από την άποψη των μέσων με τα οποία κάνουν τη μίμηση,
β) από την άποψη ότι μιμούνται διαφορετικά πράγματα,
γ) από την άποψη ότι τη μίμηση την κάνουν με διαφορετικό και όχι με τον ίδιο τρόπο.
Όπως δηλαδή υπάρχουν άνθρωποι που μιμούνται ένα πλήθος πράγματα με τη βοήθεια χρωμάτων και σχημάτων, άλλοι αναπαριστάνοντάς τα με τους κανόνες μιας τέχνης που κατέχουν, άλλοι πρακτικά, άλλοι με ήχους, το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση των τεχνών που μνημονεύσαμε:
όλες τους κάνουν τη μίμηση με ρυθμό, με λόγο και με μελωδία (είτε χωριστά το καθένα τους είτε ανάμεικτα).
Επιπαραδείγματι: με μελωδία και με ρυθμό η αυλητική μόνο και η κιθαριστική τέχνη (μαζί, βέβαια, και όσες άλλες συμβαίνει να έχουν τέτοιου είδους χαρακτηριστικά και τέτοιου είδους ιδιότητες, όπως π.χ. η τέχνη της σύριγγας)·
μόνο με τον ρυθμό, όχι όμως και με μελωδία, κάνουν τη μίμηση οι τέχνες των χορευτών· αυτοί, πράγματι, συνδυάζοντας με τους διάφορους ρυθμούς τα σχήματα και τις στάσεις που παίρνουν, μιμούνται χαρακτήρες ανθρώπων, πράγματα που παθαίνουν οι άνθρωποι και πράγματα που κάνουν.
Η τέχνη, λοιπόν, που κάνει τη μίμηση απλώς και μόνο με τον λόγο, σε πεζή μορφή ή σε στίχους (είτε αναμειγνύοντας —στη δεύτερη περίπτωση— ένα πλήθος από μέτρα είτε χρησιμοποιώντας ένα μόνο από αυτά), έμεινε ως τις μέρες μας δίχως όνομα.
Δεν έχουμε, πράγματι, να δώσουμε ένα κοινό όνομα στους μίμους του Σώφρονα ή του Ξέναρχου και στους Σωκρατικούς διαλόγους, όπως δεν θα είχαμε να τους δώσουμε ένα κοινό όνομα και στην περίπτωση που η μίμηση θα γινόταν με (ιαμβικούς) τρίμετρους στίχους, με ελεγειακά δίστιχα ή με κάποιους άλλους παρόμοιους στίχους.
Oι άνθρωποι, πάντως, συνάπτοντας με το συγκεκριμένο κάθε φορά μέτρο το θέμα του ρήματος ποιῶ, άλλους τούς λένε ελεγειοποιούς και άλλους εποποιούς, προσαγορεύοντάς τους από κοινού «ποιητές» όχι επειδή στα έργα τους οι άνθρωποι αυτοί «μιμούνται», αλλά λόγω του μέτρου που χρησιμοποιούν· απόδειξη ότι και στην περίπτωση που κάποιοι πραγματεύονται σε κάποια μετρική μορφή κάτι σχετικό με την ιατρική ή με τη φύση, οι άνθρωποι συνηθίζουν να τους λένε επίσης έτσι.
Αν εξαιρέσουμε όμως το μέτρο, ο Όμηρος και ο Εμπεδοκλής δεν έχουν τίποτε κοινό· αυτός είναι ο λόγος που τον Όμηρο είναι σωστό να τον λέμε «ποιητή», τον Εμπεδοκλή όμως μάλλον «φυσιολόγο» παρά «ποιητή».
Παρόμοια:
Αν κανείς κάνει τη μίμηση αναμειγνύοντας όλα τα μέτρα (παράδειγμα ο Χαιρήμονας, που έγραψε τον Κένταυρο ως μια ραψωδία με ανάμεικτα όλα τα μέτρα), και αυτόν πρέπει να τον λέμε «ποιητή».
Ας θεωρήσουμε λοιπόν αρκετό τον προσδιορισμό αυτών των τεχνών με τον τρόπο που τον κάναμε.
Υπάρχουν όμως και κάποιες τέχνες που κάνουν χρήση όλων των μέσων που αναφέραμε (εννοώ τον ρυθμό, το μέλος και το μέτρο). Τέτοιες είναι η ποίηση των διθυράμβων και η ποίηση των νόμων, και επίσης η τραγωδία και η κωμωδία.
Οι τέχνες αυτές διαφέρουν μεταξύ τους κατά τούτο, ότι μερικές από αυτές χρησιμοποιούν σε όλη την έκταση των δημιουργημάτων τους όλα αυτά τα μέσα, ενώ άλλες τα χρησιμοποιούν χωριστά στα διάφορα μέρη από τα οποία αποτελούνται τα δημιουργήματά τους.
Αυτά εννοώ όταν μιλώ για διαφορές των τεχνών από την άποψη των μέσων με τα οποία αυτές κάνουν τη μίμηση.
Αριστοτέλης, (385-322 π.Χ.) Ποιητική, επιμέλεια Μαρίνα Λυπουρλή · μετάφραση Δημήτρης Λυπουρλής · επιμέλεια σειράς Δημ. Λυπουρλής, Θ. Μαυρόπουλος, Κων. Ζήτρος. - 1η έκδ. - Θεσσαλονίκη : Ζήτρος, 2008.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου